Czy między zwierzętami może wystąpić przyjaźń? Jeśli tak to dlaczego między zwierzętami może nawiązać się tego typu relacja?
Oczywiście, zwierzęta się ze sobą zaprzyjaźniają. Motywacja może być różna, tak jak i u ludzi. I by ją zrozumieć potrzebujemy mieć informacje o potrzebach społecznych danego zwierzęcia, ponieważ zwierzę może wyjściowo jest bardziej otwarte na inne zwierzęta, ponieważ jest bardziej stadne, rodzinne i potrzebuje bliskich relacji z innymi zwierzętami. W związku z tym takie zwierzę chętniej będzie zawierało przyjaźnie, będzie zmotywowane do tego, by nauczyć się komunikować, dogadywać z innym osobnikiem. Inną motywację będzie miało zwierzątko, które wyjściowo wcale nie jest towarzyskie i nie potrzebuje innych zwierząt do szczęścia, ale znalazło się w takiej sytuacji życiowej, że żyje z innym zwierzakiem pod jednych dachem i po prostu lepiej go poznało i się zaprzyjaźniło. Oczywiście wiek zwierzęcia jest bardzo istotny. Jeśli mamy do czynienia z dzieckiem, to będzie szukało opieki i instynktownie będzie lgnęły do dorosłego osobnika, z którym może nawiązać więź, dzięki której będzie bezpieczniejsze i jego możliwości przeżycia wzrosną. Dlatego łatwiej jest nawiązywać relację zwierzętom, jeśli są młodsze albo jedno z nich jest dzieckiem i szuka opiekuna dla siebie.
Czy zwierzęta różnych gatunków mogą tworzyć więzi przyjacielskie? Jeśli tak, to czy może Pani podać przykłady takich nietypowych przyjaźni?
W sieci możemy znaleźć przykłady przeróżnych przyjaźni- kozy z psem, kota z kurą, myszki z kotkiem, a nawet psa z pumą. Ale czy te zwierzaki naprawdę się przyjaźnią- nie wiem. Jak bardzo interakcje między nimi są kontrolowane? Czy mogą swobodnie ze sobą przebywać? Myślę, że jest różnie. Spójrzmy na najbliższy, najpopularniejszy przykład przyjaźnie międzygatunkowej: psa z kotem. Aby zwierzęta rzeczywiście dobrze się ze sobą czuły, czuły się bezpiecznie w swoim towarzystwie człowiek musi podjąć wiele działań- od aranżacji przestrzeni, poprzez wzajemne oswajanie ze sobą przy minimalnym stresie, po codzienne zaspokajanie potrzeb, szczególnie tych z repertuaru łowieckich – by zwierzaki nie zaspokajały ich wzajemnie na sobie, ponieważ mogły by się przestraszyć, a nawet uszkodzić, jeśli nie wyhamują popędu w odpowiednim momencie. Myślę, że przyjaźń drapieżnika z ofiarą, np. kota z myszą może być bardzo wymagająca dla obu stron, ale nie niemożliwa. Ale przykładowo przyjaźń owieczki z krową, może być już swobodniejsza i bezpieczniejsza.
Czy istnieją szczególne warunki środowiskowe lub sytuacyjne, które sprzyjają tworzeniu się przyjaźni międzygatunkowych?
Aby między zwierzętami mogła pojawić się przyjaźń muszą być spełnione pewne warunki zarówno wewnętrzne- czyli dotyczące ich wewnętrznego samopoczucia, stanu emocjonalnego, zdrowotnego, jak i zewnętrzne- czyli odnoszące się do otoczenia, najbliższego środowiska. Jeśli chodzi o warunki wewnętrzne to zwierzęta muszą być w tzw. strefie zaangażowania społecznego. W dużym uproszczeniu układ nerwowy może być otwarty na kontakty społeczne ciekawy drugiego osobnika albo może być w strefie walki, ucieczki lub zamrożenia. W tych ostatnich trzech strefach nie ma przestrzeni na budowanie relacji, pierwszoplanowe stają się potrzeby podstawowe- przetrwanie, bezpieczeństwo. Dlatego zwierzęta mają szansę nawiązać przyjaźń tylko wtedy gdy dobrze się czują wewnętrznie, gdy są zaopiekowane ich potrzeby bezpieczeństwa.
Jeśli chodzi o zewnętrzne czynniki to będzie bardzo podobnie. Zwierze najedzone, zdrowe, sprawne, będzie miało szansę zainteresować się komunikacją, potrzebami drugiego osobnika, będzie miało na to przestrzeń, ponieważ jego podstawowe potrzeby będą zabezpieczone. Z kolej zwierzę, które jest głodne, obolałe, będzie musiało myśleć o zabezpieczeniu swoich podstawowych potrzeb, będzie postrzegało to drugie zwierzę jako intruza, konkurencję, a nawet coś do upolowania.
Jeśli chodzi o warunki środowiskowe, to muszą być tak zorganizowane, aby zwierzęta mogły odpoczywać tak jak potrzebują, czyli aby mogły zregenerować się w trakcie snu, czasami będzie to wymagało odseparowania zwierząt na czas odpoczynku. Taka sama zasada powinna dotyczyć strefy karmienia- zwierząt nie powinny czuć się zagrożone w trakcie karmienia, nie powinny ze sobą rywalizować. Każdy zwierzak powinien mieć szansę doświadczyć adekwatnej do potrzeb ilości swobodnego ruchu. To bardzo ważne, ponieważ jeśli ta potrzeba nie będzie zabezpieczona, zwierze będzie doświadczać frustracji którą może przekierować na drugiego osobnika. Potrzeby bliskościowe, groomingu (ważne u wielu gatunków) mogą ale nie muszą być realizowane w obrębie przyjaźni między gatunkowej, jeśli nie są to też będzie zadanie człowieka.
Jeśli chodzi o sytuację, które sprzyjają budowaniu relacji, to z pewnością przebywanie na wspólnym terytorium może mieć dobry wpływ, wiek zwierzęcia – poszukiwanie opiekuna. Ale jest też coś ciekawego w ssaczej części umysłu, o czym usłyszałam ostatnio od neurobiologa Andrew Hubermana w rozmowie z badaczką Kay Tye. Kay tay, na podstawie badania szympansów doniosła o homeostazie społecznej, dotyczy to zwierząt i ludzi. Homeostaza Społeczna określa optymalny poziom kontaktów społecznych (ilość, jakość, częstotliwość) dla każdego osobnika. Jeśli poziom kontaktów nie jest wystarczający, to odpowiednie części mózgu reagują, aktywizujące procesy prowadzące do zabiegania o interakcje społeczne. Czyli kontakty społeczne są na tyle ważną potrzebą, że okazuje się, że jest w mózgu miejsce (grzbietowe jądro szwu), które bada poziom satysfakcji z tychże kontaktów i w sytuacji niewystarczającej ilości kontaktów, reaguje wydzielaniem dopaminy, która ma wpłynąć na procesy motoryczne (zwiększyć ruchliwość) w celu aktywowania poszukiwania nakierowanego na znalezienie osobnika z którym można mieć interakcję ( Dr. Kay Tye 2021) . Czyli jest szansa, że zwierzeta będą czuły motywacje do zaprzyjaźnienia się ze sobą, z tego względu, że potrzebują kontaktów społecznych, potrzebują osiągnąć homeostazę społeczną i są zdecydowane to zrobić nawet z przedstawicielami innych gatunków.
Jakie zachowania u zwierząt mogą wskazywać na to, że między nimi rozwija się przyjaźń?
Jeśli są przy sobie spokojne, swobodne, szanują stawiane granice. Czasami możemy też zaobserwować naśladownictwo- pies siedzi razem z kotem na parapecie i obserwuj przez okno. Ja miałam koty, które chodziły ze mną na spacer z psem, chciałby uczyć się z psem sztuczek- czyli chęć wspólnego spędzania czasu, uczenia się siebie nawzajem. Ważne jest to, by zwierzęta mogły się zachowywać przy sobie naturalnie- czy mogą przy sobie biegać skakać hałasować? Czy może nie, bo to wywołuje nerwowe reakcje drugiego osobnika? Możliwość przejawiania typowych gatunkowo zachowań jest bardzo ważna.
Czy istnieją dowody na to, że przyjaźnie międzygatunkowe przynoszą zwierzętom jakieś korzyści?
Jeśli zwierzęta nawiązują ze sobą bliskie relacje, to oprócz standardowych korzyści płynących z przebywania z kimś bliskim, takich jak wydzielanie oksytocyny, która bardzo pozytywnie wpływa na nasz nastrój, a nawet na funkcjonowanie ciała, to przyjaciele międzygatunkowi nabierają elastyczności, dosłownie, jest duża szansa, ze musieli się nagimnastykować żeby nawiązać ze sobą relację, kombinować wymyślać rozwiązania, dzięki czemu ich mózg się rozwija, poprzez neuroplastyczność. Zwierzęta mogły też nauczyć się nowych zachowań, wzbogacić swój język o nowe znaczenia. Wszelkie takie działania rozwijają osobnika. Dodatkowo procesy samoregulacji, czyli czekanie, powstrzymywania się, które są bardzo ważne by nie podjąć za instynktami zachowaniami tylko korzystać z funkcji kognitywnych, takich jak analiza, umiejętność przewidywania- to są umiejętności które niesamowicie pozytywnie mogą wpłynąć na życie zwierzęcia.
Czy istnieją specyficzne cechy osobowości u zwierząt, które sprzyjają tworzeniu międzygatunkowych przyjaźni? Czy niektóre zwierzęta są bardziej przyjacielskie?
Przyjacielskie będą bardziej gatunki statde, bedą bardzo skore do współpracy, prawdopodobnie odważniejsze. Zwierzęta, które lubią się bawić, są odważne i ciekawskie będą chętniej nawiązywały relacja, niż samotni myśliwi, samodzielni, niezależni, w pełni odpowiedzialni za siebie, jednocześnie bardziej czujni i mniej skorzy do zabawy.
Czy drapieżnik może zaprzyjaźnić się z potencjalną ofiarą – np. kot z królikiem?
Tak, ale należy bardzo dbać o dobrostan takich zwierzaków, by zabezpieczyć ich potrzeby.
Czy można zaobserwować zmiany w zachowaniu predatora, gdy tworzy on przyjaźnię z potencjalną ofiarą?
Tak. Zmienia się ciało, jego napięcie, sposób poruszania się. Zmieniają się oczy, wyraz pyska. Zwierzę jest maksymalnie skoncentrowane i zmotywowane, traci cechy społeczne. Drapieżnik nie rozmawia z ofiarą, koncentruje się na niej jak na obiekcie. Zachowanie drapieżnicze jest “zimne” nie ma emocji na pysku, nie ma strachu, radości, jest tylko cel- upolować. Adrenalina i noradrenalina są na bardzo wysokim poziomie, zwierzę jest trochę jak zahipnotyzowane celem. Ale jeśli zwierzęta polują stadnie, to potrafią się z tego stanu przełączyć, na tryb społeczny i skomunikować się ze swoimi współtowarzyszami, np, wilk do wilka może wydać jakieś polecenie, a następnie znowu może wrócić do tryby drapieżniczego.
